ملا محمد ممقانی
زندگی نامه
از فقها و وعاظ مجاهد ایران در قرن سیزدهم هجری. پدرش زین العابدین نام داشت و خود از اهالی ممقان (از توابع تبریز) بود. از زندگی و تحصیلات او اطلاع روشنی در دست نیست،اما به نوشته نادرمیرزا (از معاصران او)در کتاب تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز،وی روزگاری دراز، رئیس شیخیه می بود… محدث و واعظ و فقیه بود. سخت نیکو وعظ و تذکیر دادی. او را حجه الاسلام گفتندی». اعتمادالسلطنه نیز در المآثر و الآثار او را «از مشاهیر مشایخ شعبه شیخیه» می داند و آقا بزرگ دارالذریعه، وی را از شاگردان شیخ احمد احسایی برشمرده است. معلم حبیب آبادی نیز در مکارم الآثار می نویسد که او «از علمای معروف بوده و در فقه و فلسفه و تخلق به ملکات فاضله و حسن بیان از نوادر به شمار می آمده است».
در ۱۲۴۱ ق وی از جمله علمای آذربایجان بود که به همراه گروه کثیری از علمای شیعه سراسر ایران و عراق، فتوای جهاد بر ضد روس ها صادر کردند و در ماه محرم ۱۲۴۲ ق ـ چنانکه در شرح حال حاج ملا احمد نراقی آمده است ـ وی وحاج ملا احمد نراقی و گروه دیگری از علما در میان لشکریان ایران روضه خوانی می کردند و آنان را به جهاد بر ضد روس، به فرماندهی عباس میرزا ولیعهد، ترغیب می نمودند. و یکی از باعث و بانیان قرارداد ننگین ترکمانچای بود.
در ۱۲۶۳ ق که سید علی محمدباب را برای مناظره با علمای تبریز آوردند،حاج ملا محمد ممقانی و حاج ملا محمود نظام العلما با او مناظره کردندو وقتی خود را در مقابل علم سید باب ناتوان دیدند بساط توطئه بر علیهش بگستراندند و در شعبان ۱۲۶۵ ق ، حاج ملا محمد و آقا سیدحسین یزدی و آقا سیدمحمد حسن زنوزی، فتوای قتل باب و ملا علی بشرویه ای را صادر کردند و سپس آن دو به قتل رسیدند.
سپهر در گذشت او را در آذربایجان و در ۱۲۶۸ ق و نادر میرزا و شیخ آقابزرگ تهرانی در ۱۲۶۹ ق و تراجم الرجال نیز در روز جمعه ۷ صفر ۱۲۶۹ ق نوشته اند.
او سه پسر داشته است. میرزا محمدتقی متخلص به نیر که پسر دوم او بود و پس از پدر، به لقب وی «حجه الاسلام» معروف گردید.
روایت هست که زمانی که او از کربلا به ایران میامد با خود بیماری وبا را به ایران آورد و باعث مرگ هزاران نفر انسان بیگناه بر اثر شیوع بیماری وبا در کشور گردید.
منابع: ادبیات در جنگ های ایران و روس، ۳۳، ۳۸؛ اعیان الشیعه، ۴۵:۱۰، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ۴ ق ۱۲۴۱:۹، تاریخ نو، ۳۰؛ تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه تبریز، ۱۵۹؛ تراجم الرجال، ۵۰۰:۱، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴ هجری، ۳: ۲۸۹-۲۹۰؛ المآثر و الآثار، ۲۱۷:۱، مفاخر آذربایجان، ۵۱۸:۱، مکارم الآثار، ۱۹۳۸:۶، ناسخ التواریخ : سلاطین قاجاریه،۱-۳: ۹۰۹-۹۱۲، ۱۰۷۵، ۱۱۹۷٫
از فقها و وعاظ مجاهد ایران در قرن سیزدهم هجری. پدرش زین العابدین نام داشت و خود از اهالی ممقان (از توابع تبریز) بود. از زندگی و تحصیلات او اطلاع روشنی در دست نیست،اما به نوشته نادرمیرزا (از معاصران او)در کتاب تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز،وی روزگاری دراز، رئیس شیخیه می بود… محدث و واعظ و فقیه بود. سخت نیکو وعظ و تذکیر دادی. او را حجه الاسلام گفتندی». اعتمادالسلطنه نیز در المآثر و الآثار او را «از مشاهیر مشایخ شعبه شیخیه» می داند و آقا بزرگ دارالذریعه، وی را از شاگردان شیخ احمد احسایی برشمرده است. معلم حبیب آبادی نیز در مکارم الآثار می نویسد که او «از علمای معروف بوده و در فقه و فلسفه و تخلق به ملکات فاضله و حسن بیان از نوادر به شمار می آمده است».
در ۱۲۴۱ ق وی از جمله علمای آذربایجان بود که به همراه گروه کثیری از علمای شیعه سراسر ایران و عراق، فتوای جهاد بر ضد روس ها صادر کردند و در ماه محرم ۱۲۴۲ ق ـ چنانکه در شرح حال حاج ملا احمد نراقی آمده است ـ وی وحاج ملا احمد نراقی و گروه دیگری از علما در میان لشکریان ایران روضه خوانی می کردند و آنان را به جهاد بر ضد روس، به فرماندهی عباس میرزا ولیعهد، ترغیب می نمودند. و یکی از باعث و بانیان قرارداد ننگین ترکمانچای بود.
در ۱۲۶۳ ق که سید علی محمدباب را برای مناظره با علمای تبریز آوردند،حاج ملا محمد ممقانی و حاج ملا محمود نظام العلما با او مناظره کردندو وقتی خود را در مقابل علم سید باب ناتوان دیدند بساط توطئه بر علیهش بگستراندند و در شعبان ۱۲۶۵ ق ، حاج ملا محمد و آقا سیدحسین یزدی و آقا سیدمحمد حسن زنوزی، فتوای قتل باب و ملا علی بشرویه ای را صادر کردند و سپس آن دو به قتل رسیدند.
سپهر در گذشت او را در آذربایجان و در ۱۲۶۸ ق و نادر میرزا و شیخ آقابزرگ تهرانی در ۱۲۶۹ ق و تراجم الرجال نیز در روز جمعه ۷ صفر ۱۲۶۹ ق نوشته اند.
او سه پسر داشته است. میرزا محمدتقی متخلص به نیر که پسر دوم او بود و پس از پدر، به لقب وی «حجه الاسلام» معروف گردید.
روایت هست که زمانی که او از کربلا به ایران میامد با خود بیماری وبا را به ایران آورد و باعث مرگ هزاران نفر انسان بیگناه بر اثر شیوع بیماری وبا در کشور گردید.
منابع: ادبیات در جنگ های ایران و روس، ۳۳، ۳۸؛ اعیان الشیعه، ۴۵:۱۰، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ۴ ق ۱۲۴۱:۹، تاریخ نو، ۳۰؛ تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه تبریز، ۱۵۹؛ تراجم الرجال، ۵۰۰:۱، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴ هجری، ۳: ۲۸۹-۲۹۰؛ المآثر و الآثار، ۲۱۷:۱، مفاخر آذربایجان، ۵۱۸:۱، مکارم الآثار، ۱۹۳۸:۶، ناسخ التواریخ : سلاطین قاجاریه،۱-۳: ۹۰۹-۹۱۲، ۱۰۷۵، ۱۱۹۷٫
